Wesolych Swiat dla tych co obchodza teraz Pasche lub pamiatke zmartwychwstania Pana Jezusa Chrystusa pozdrawiam !
Tomasz G z rodzina
Pascha - Wielkanoc , zrodla to rozne ksiazki i strony na ten temat , Tomasz G
1 Kor. 5,7-8
7. Usuncie stary kwas, abyscie sie stali nowym zaczynem, poniewaz jestescie przasni; albowiem na nasza wielkanoc jako baranek zostal ofiarowany Chrystus.
8. Obchodzmy wiec swieto nie w starym kwasie ani w kwasie zlosci i przewrotnosci, lecz w przasnikach szczerosci i prawdy.
(BW)
Wielkanoc, to prawdopodobnie najstarsze swieto ( poza Sobota - Dniem Panskim wedlug Biblijnego dekalogu ) obchodzone w wielu kosciolach ( byly i sa jednak koscioly i wyznania chrzescijanskie w ktorych sie nie obchodzi swiat np. Bozego Narodzenia lub Wielkanocy czy niedzieli itp. z powodu niepewnej daty tych swiat i wielu roznych tradycji jakich nie ma w Biblii ! ) na pamiatke Zmartwychwstania Jezusa Chrystusa - poczatkowo w dniu zydowskiej Paschy ( swieto na pamiatke wyjscia Izraela z Egiptu ) czyli 14 nizan , a od czasow cesarza Konstantyna Wielkiego i soboru w Nicei (325) w pierwsza niedziele po pierwszej wiosennej pelni Ksiezyca (tj. miedzy 21 marca a 25 kwietnia). Niestety malo kto dzis zna historie i korzenie dzisiejszych swiat i tradycji Wielkanocnych o to troche historii na ten temat :
14 nizan i data smierci Jezusa
W kalendarzu zydowskim nizan to pierwszy miesiac wiosenny a nalezy wiedziec, ze miesiace w kalendarzu zydowskim to miesiace ksiezycowe a kazdy z nich rozpoczyna sie po nowiu ksiezyca , wiec 14 nizan jest zawsze 14 dni pozniej po wiosennym nowiu ksiezyca . Jedne z mozliwych dat smierci Jezusa to 7 kwietnia 30 r n e lub 9 kwietnia 31 r n e albo 3 kwietnia 33 r n e ale nie jestesmy pewni do konca ani daty ani roku narodzin czy smierci Jezusa ale wiadomo ze to wydarzenie mialo miejsce na pewno w Pasche czyli na wiosne w latach 30 - 33 n e ( powod roznych dat jest taki Zydzi i Rzymianie czy Grecy wtedy mieli rozne sposoby liczenia czasu , podobnie jak wyznawcy roznych religii teraz np. chrzescijanie czy muzulmanie albo Zydzi itd.) wedlug dzisiejszej wiedzy historyczno-biblijnej Jezus urodzil sie jesienia w latach 8 - 5 r p n e a zmarl na wiosne w latach 30 - 33 r n e .
Uwaga !
Herod Wielki zmarl na wiosne 4 r p n e a Poncjusz Pilat byl prokuratorem Judei w latach 26 - 36 n e , wedlug ewangelii Luksza Jezus przyjal chrzest od Jana Ch w wieku okolo 30 lat nie oznacza to jednak ze nie mogl miec kilka lat wiecej bo nie jest napisane mial lat 30 .
Dzieje daty swiat Wielkanocnych w kosciele
ks. Boleslawa Kumora pt. "HISTORIA KOSCIOLA" Tom I STAROZYTNOSC CHRZESCIJANSKA
Zgodnie z kalendarzem zydowskim i przekazami Ewangelii Chrystus zostal ukrzyzowany 14 nizan, a zmartwychwstal w niedziele po 14 nizan . Te praktyke przyjal Kosciol w Malej Azji za sw. Janem apostolem i obchodzil uroczystosci wielkanocne w dwa dni po 14 nizan. Zwolennikow takiego terminu swiat wielkanocnych nazywano kwartodecymanami. Ale praktyka Kosciola na Zachodzie byla inna. Uroczystosci wielkanocne obchodzono tutaj w niedziele po 14 nizan. Pamiatke zas smierci Chrystusa czczono w piatek przed niedziela. Obok tych roznic miedzy Wschodem a Zachodem zachodzily miedzy obydwoma Kosciolami jeszcze roznice o charakterze dyscyplinarnym. Koscioly maloazjatyckie, podkreslajac dogmatyczny punkt widzenia, obchodzily dzien smierci Chrystusa jako dzien radosci - odkupienia. Zachod natomiast akcentowal mocniej punkt widzenia historyczny i obchodzil pamiatke smierci Chrystusa jako dzien zaloby, smutku i postu. Trzecia wreszcie grupa chrzescijan tzw. protopaschici obchodzila Wielkanoc razem z Zydami, ktorzy po zburzeniu Jerozolimy nie trzymali sie scisle kalendarza zydowskiego i czesto obchodzili uroczystosci wielkanocne przed 14 nizan. W celu ustalenia jednego terminu swiat wielkanocnych dla calego Kosciola w 155 r. do Rzymu wybral sie biskup Smyrny Polikarp, aby przedyskutowac te sprawe z papiezem Anicetem; do porozumienia jednakowoz nie doszlo. Okolo 180 r. za papieza Wiktora sprawa terminu swiat wielkanocnych znow odzyla, odkad niejaki kaplan Blastos, zwolennik maloazjatyckiej praktyki kwartodecymanow, zaczal szerzyc ten zwyczaj w Rzymie. Wowczas papiez Wiktor polecil, by na synodach koscielnych rozpatrzono te sprawe. Wiekszosc synodow opowiedziala sie za niedzielnym terminem Wielkanocy wbrew praktyce maloazjatyckiej. Nowo ustalony termin swiecenia Wielkanocy papiez polecil wprowadzic wszedzie pod kara wylaczenia ze spolecznosci koscielnej. Mimo tego polecenia metropolia efeska z biskupem Polikratesem na czele trzymala sie nadal praktyki 14 nizan. Poniewaz zanosilo sie znow na rozlam koscielny, dlatego posrednictwa pokoju podjal sie biskup Lyonu sw. Ireneusz. Dzieki jego zabiegom do schizmy koscielnej nie doszlo, ale tez nadal nie bylo w Kosciele jednolitej praktyki swietowania Wielkanocy. Dopiero synod w Arles z 314 r. postanowil, by "w tym samym dniu i czasie uroczystosci wielkanocne byly obchodzone w calym Kosciele". Do sprawy tej wrocono jeszcze raz na I Soborze powszechnym w Nicei (325). Przyjeto wowczas praktyke rzymska dla calego Kosciola, opornych kwartodecymanow wylaczono ze spolecznosci koscielnej. Odtad praktyka rzymska zapuscila mocne korzenie w calym Kosciele, a w V wieku stala sie powszechna.
[ strony 80 i 81, .]
Wielkanoc w historii
Kalendarza Gregorianski
Projekt nowego kalendarza rozpisal papiez Sykstus IV (fundator kaplicy sykstynskiej) jeszcze w XV wieku, a rozpatrzenia wnioskow konkursowych dokonala komisja powolana przez papieza Grzegorza XIII w 1582 roku.
Mimo licznych protestow, kalendarz gregorianski przyjal sie w Europie stosunkowo szybko i do dzis obowiazuje niemal na calym swiecie. Najwczesniej wprowadzily go kraje katolickie - silnie zwiazane z papiezem. 4 X 1582 roku nowy system zaczal obowiazywac we Wloszech, Hiszpanii i Portugalii. We Francji po 9. - nastapil 20. grudnia, a w Holandii 14 grudnia 1582 roku obchodzono Boze Narodzenie. Polska oficjalnie wprowadzila reforme z czteroletnim opoznieniem za panowania Stefana Batorego w 1586 roku.
Duzo bardziej opornie zmiane kalendarza przyjely kraje protestanckie, ktore w XVI wieku wylamaly sie spod wladzy papieza. Dopiero w 1700 roku nowy system kalendarzowy przyjeli Niemcy (ale nie pod nazwa "gregorianski" lecz "poprawiony"). Najbardziej odporna na zmiany okazala sie konserwatywna jak zawsze Anglia, ale i ona w koncu przyjela kalendarz gregorianski w 1752 roku.
Nowego kalendarza nie przyjely kraje prawoslawne - Bulgaria, Grecja, Jugoslawia, Rosja i Rumunia, ktore chociaz byly chrzescijanskie, juz w XI wieku przestaly uwazac papieza za glowe Kosciola. W Rosji zmiany kalendarza dokonala dopiero Rewolucja Pazdziernikowa. Bylo to jedno z pierwszych zarzadzen nowej wladzy w ZSRR (Zwiazku Socjalistycznych Republik Radzieckich), ale wtedy trzeba bylo usunac z kalendarza juz 13 dni. Ostatecznie Bulgaria, Rumunia i Jugoslawia przyjely kalendarz wzorowany na gregorianskim, ale pod nazwa "nowy kalendarz wschodni" w 1919 roku, a Grecja w 1923 roku. Najpozniej na swiecie na nowy system przeszla muzulmanska Turcja - dopiero w 1927 roku.
Jednak Kosciol prawoslawny do dzis posluguje sie dawnym kalendarzem julianskim ( Juliusza Cezara ) i dlatego jego wierni, bez wzgledu na przynaleznosc narodowa, obchodza wszystkie stale swieta koscielne, wedlug tzw. starego stylu, czyli 13 dni po dacie obowiazujacej w kalendarzu gregorianskim, zatem 2 tygodnie po swietach w Kosciele rzymsko-katolickim i Kosciolach protestanckich , poza tym sa koscioly i wyznania w ktorych nie ma tych swiat gdyz nie pisze jasno o nich Biblia .
Wielkanocne tradycje i zwyczaje
"W tradycjach wiekszych uroczystosci swiata chrzescijanskiego daja sie zauwazyc dwa pierwiastki: jeden - czysto religijny, chrzescijanski; drugi - ludowy, poganski i czesto trudno rozroznic te dwa elementy, Kosciol, widzac jak wielkie znaczenie przywiazywal swiat poganski nie tyle do tresci swych wierzen, co do zwyczajow i zabaw towarzyszacych dawnym uroczystosciom, nie wystepowal wiec przeciw form, lecz tolerowal je, starajac sie tylko zaszczepic wsrod pogan dogmaty chrystianizmu. Juz w 591 roku papiez Grzegorz Wielki - wysylajac misjonarzy, aby glosili wiare w Chrystusa - zalecal, aby mieli na uwadze zwyczaje mieszkancow, nie niszczyli ich swiatyn, ale raczej na koscioly je zamieniali, aby nie wzbraniali obchodu uroczystosci i skladania ofiar, lecz starali sie zamieniac na uczty religijne dla chwaly Boga i taka polityka dawala znakomite rezultaty. Stare poganskie obrzadki i zwyczaje pozostaly, podnoszac juz tylko urok i bogactwo chrzescijanskich swiat. Kosciol - przyjmujac stare, poganskie obrzedy i nadajac im tylko nowa chrzescijanska tresc . Najbardziej znane poganskie tradycje to malowanie jajek czy lany poniedzialek oraz kult zajaca itp. ( symbole zycia i plodnosci ) wszystkie te zwyczaje byly poswiecone bogini wiosny i urodzaju oraz milosci znanej poganskiemu swiatu po wieloma imionami np. w krajach celtycko-germanskich jako Ostara albo Eostre ( stad np. dzisiaj angielska nazwa Easter czyli Wielkanoc ) grecka lub rzymska Fauna a u Slowian to Dziwa lub Dziewanna itp. Swieta te wypadaly tez na wiosne !
Ps : Uwaga ! Bardzo ciekawy film nakrecony przez zydow adwentystow o tym jak obchodza pasche przetlumaczony przez nadzieja.tv
http://www.vimeo.com/9940144 WIOSENNE SWIETO ODRODZENIA ZYCIA
Od najdawniejszych czasow na calym niemal swiecie obchodzi sie wiosna
swieto odrodzenia zycia, z ktorym powiazane sa symbole zajaca i jajka, a
takze poprzedzajacy je 40-dniowy post. Jaka jest jego geneza?
Wiosenne swieto przypada na czas, kiedy Arka spoczela na stalym ladzie,
gdyz oznaczalo to zakonczenie potopu. Odtad niemal wszystkie kultury
swiata obchodza w tym czasie swieto odrodzenia zycia, ktore ma swoje
korzenie w potopie, podobnie jak Swieto Zmarlych i Nowy Rok.
Na pamiatke rozpoczecia potopu obchodzono na przelomie pazdziernika i
listopada Swieto Zmarlych. Noe przebywal w Arce rok, dlatego starozytni
Egipcjanie, Fenicjanie, Zydzi, Hindusi, Asyryjczycy, Persowie i Celtowie
obchodzili Nowy Rok jesienia. Z kolei Rzymianie celebrowali rozpoczecie
Nowego Roku na wiosne, a Zydzi, Babilonczycy i Chinczycy zarowno
jesienia, jak i wiosna. Przyczyna tej ambiwalencji byly dwa rozne
wydarzenia. Jedne z nich to opuszczenie Arki jesienia, a drugie to
zatrzymanie Arki na gorach Ararat. Nastapilo to 17 dnia siodmego
miesiaca, zwanego pozniej Nisan, ktory przypadal na przelom marca i
kwietnia (Rdz.8:4).
Zwiazek potopu z wiosennym swietem odrodzenia widac miedzy innymi w
40-dniowym poscie, ktory je poprzedzal. 40-dniowy post upamietnial 40
dni potopu (Rdz.7:12). Stosowano go od Egiptu, przez Babilonie, Persje,
az po aztecki Meksyk. W poganskich religiach 40-dniowy post obchodzono
na pamiatke pogrzebania Noego - Dionizosa, Adonisa, Attisa, Tamuza,
Ozyrysa, ktory pozniej powstawal do zycia. 40-dniowy post przejal od
pogan i zachowal w swej liturgii miedzy innymi Kosciol prawoslawny i
rzymsko-katolicki.
W czasie postu poprzedzajacego wiosenne swieto, pogan obowiazywala
wstrzemiezliwosc seksualna. Na przyklad marcowe Matronalia obchodzono w
Rzymie w poscie i celibacie. Po nich dopiero przychodzily Cerealia i
Floralia celebrujace obfitosc i plodnosc. Wyjasnieniem dla tych
zwyczajow moze byc zydowska tradycja, ktore podaje, ze ludzie i
zwierzeta zyli w celibacie, az Arka zatrzymala sie na ladzie stalym.
Wyjasnia to rowniez, dlaczego swieto nastepujace po okresie postu i
celibatu cechowal seksualizm, a nawet rozwiazlosc.
Prokreacyjny aspekt wiosennego swieta odrodzenia zycia reprezentowal
zajac, znany z niezwyklej plodnosci. Zajac poswiecony byl patronce tego
swieta - Wielkiej Matce - bogini plodnosci, ktora poczatkowo byla
jedynie alegoria Arki Noego. Niektore z tych bogin, na przyklad Demeter,
ukazywano nawet z zajecza glowa.
Nazwa wiosennego swieta brzmi po angielsku Easter, a po niemiecku
Osterfest. Bierze sie ona od jednej z bogin plodnosci, ktora zwano
Ostara (Eastre), Isztar czy Asztarte. Ostare wyobrazano z zajacem
znoszacym... jaja. Symbolika ta wiazala sie z Arka Noego. Jajo rozciete
wzdluz na pol ma ksztalt statku, dlatego w starozytnosci uzywano go wraz
z polksiezycem jako symbolu Arki. Z Arki, tak jak ze skorupy wyleglo sie
zycie po potopie. Z tego wzgledu poswiecenie jaja bylo jedna z glownych
ceremonii w misteriach Wielkiej Matki, a takze postaci wzorowanych na
Noem, takich jak Dionizos czy Ozyrys.
Mity wielu narodow wywodza zycie na ziemi z Prajaja, ktore unosilo sie
na wodach Chaosu, bedac pierwsza zasada porzadku na ziemi. W hinduskich
mitach Jajo Swiata plywalo po Praoceanie, az po roku wylonil sie z niego
pierwszy czlowiek. Biblia potwierdza, ze ludzie i zwierzeta spedzili w
Arce jeden rok (Rdz.8:14). Upaniszady podaja, ze na poczatku bylo Jajo,
ktore po roku wydalo z siebie wszystko to, co jest na ziemi. Rzymianie
mieli powiedzenie: Omne vivum ex ovo, czyli "Wszelkie zycie pochodzi z
jaja". Koreanczycy uwazali, ze z owego jaja wyszedl pierwszy krol.
Chinczycy uwazali, ze ich Pan Gu mial w nim swoj poczatek. Hindusi zas,
ze z jaja wyszedl pierwszy czlowiek Pradzapati. Wedlug Inkow, Kosmiczne
Jajo symbolizowalo boga Huiracoche, z ktorego wywodzili sie wszyscy
ludzie. Jeden z greckich hymnow orfickich zawiera inwokacje do
pierwszego czlowieka, zwanego Ovo genitus (Czlowiek poczety z Jaja),
ktory blakal sie "pod rozleglym niebem w jaju, z ktorego sie narodzil".
Jajo w mitach nie jest poczatkiem stworzenia, lecz poczatkiem
odrodzenia, jak zauwazyl wybitny religioznawca Mircea Eliade. Swiat po
potopie nie zostal bowiem stworzony od nowa, lecz odrodzil sie z tego,
co Bog zachowal w Arce, dlatego starozytni ukazywali Arke alegorycznie
jako jajo, z ktorego na powrot zrodzilo sie zycie. Za sprawa Arki zycie
odrodzilo sie na nowo, dlatego jajo bylo symbolem zmartwychwstania.
Gliniane jajka wystepuja w dawnych grobach w Rosji czy Szwecji; w
grobach beockich odkryto posazki Dionizosa z jajkiem, a w Egipcie symbol
jajka wystepuje czasem przy mumiach jako wyraz nadziei na przebudzenie
ze smierci. Jajo symbolizowalo Arke Noego, a zajac plodnosc
przechowanych w niej zwierzat, dlatego zajac i jajko towarzyszyly
obchodom wiosennego swieta odrodzenia zycia, ktore przypadalo na czas
zatrzymania sie Arki na ladzie stalym. W krajach poludniowych symbolem
swieta odrodzenia byl granat, gdyz obfitosc nasion tego owocu
symbolizowala nasiona zabrane przez Noego do Arki. Nie przypadkiem,
wielkie boginie, ktore w starozytnosci personifikowaly Arke (np. Rea,
Isztar, Hera, Demeter), wyobrazano zwykle z jablkiem granatu lub klosami
zboza.
Wielkim boginiom plodnosci przydawano atrybuty symbolizujace Arke:
polksiezyc, jajko, owoc granatu, golab, a takze... statek. Tego
ostatniego atrybutu nie da sie logicznie wyjasnic inaczej, jak tylko
identyfikacja z Arka Noego, a statek towarzyszyl wszystkim wielkim
boginiom. Niesiono go w procesji podczas marcowego swieta ku czci
egipskiej Izydy. Ozyrys w czasie jesiennego swieta wchodzil do
plywajacego statku-ksiezyca Izydy, a wiosna z niego wychodzil.
Sumeryjska Inana takze miala swoja lodz. Fenickie monety ukazuja
Asztarte stojaca na statku. Hinduska Durga (Bhavani) miala statek zwany
Argha, ktorym podrozowal po oceanie Siwa. Tacyt napisal, ze nawet
germanskie plemie Swewow czcilo swoja Izyde pod symbolem statku. Grecy
kladli lodki z kwiatami u stop Hery. Wedlug Pauzaniasza lodzie
poswiecano rzymskiej Ceres, ukazujac ja ze statkiem na kolanach.
Celtycka wielka bogini Ceridwan miala corke poczeta ze sternikiem tej
Arki, ktora przetrwala potop, dlatego jej corka nosila przydomek
Creirddylad ("Unoszona na Wodzie"), a druidzi na pamiatke statku
Ceridwan nosili amulety w ksztalcie lodzi. Diane zwano Krolowa Fal i
Protektorka statkow. Afrodyte czczono jako Euploie, czyli "Laskawa w
Podrozy Morskiej", ktorej zeglarze i rybacy skladali ofiary. Wszystkie
wielkie boginie nosily przydomek Gwiazdy Morza (lac. Stella Maris) i
Krolowej Morza, poniewaz personifikowaly Arke Noego. W pozniejszych
czasach poganie, nieswiadomi korzeni swoich mitow, zaczeli traktowac te
przenosnie doslownie. Niemniej mity o Wielkiej Matce sa pelne aluzji do
Arki. Na przyklad w greckich mitach Leda, gdy zaszla w ciaze z Zeusem i
za sprawa Hery nie mogla poczac na ladzie stalym, dlatego wedrowala po
swiecie w poszukiwaniu innego miejsca, az zatrzymala sie na plywajacej
wyspie (czesty symbol Arki). Tu zrodzila Jajo Swiata, z ktorego wyklulo
sie cale zycie na ziemi. Leda rodzila wsparta o gore, co moze byc aluzja
do tego, ze spoczela i "poczela" zawarte w niej zycie na gorach Ararat.
Z mistycznego jaja wyklula sie syryjska Dercete, zwana tez Afrodyta
(Wenus). W Babilonii wierzono, ze zycie powstalo z jaja, ktore spadlo
do wody z nieba. W wielu z tych mitow pojawia sie golab, ktory unosi sie
nad jajem, tak jak w biblijnej historii golab unosil sie nad Arka.
Golab, podobnie jak zajac, poswiecony byl w starozytnosci Wielkiej
Bogini, ktora byla alegoria Arki.
Wielka Bogini byla w mitach corka, zona lub matka... pierwszego
czlowieka. W przenosni mozna uznac, ze tak bylo w istocie, gdyz Noe byl
zarowno tworca Arki, jak jej synem, poniewaz alegorycznie Arka
"zrodzila" go po potopie. Noe z rodzina pozostal w pamieci wielu ludow,
czesto postrzegany jako bog, choc uwazany za smiertelnego. Egipskie
Teksty z Piramid wskazuja, ze Ozyrys i Izyda byli smiertelni, a status
bogow otrzymali dopiero po smierci. Pierwsi egipscy bogowie stanowili
Ogdoade, czyli Wielka Osemke. W wielu mitologiach zachowala sie pamiec
o 8 osobach, ktore przetrwaly potop i daly poczatek zyciu na ziemi, np.
hinduski Menu i celtycki Artur przetrwali w statku z siedmioma
kompanami. Czasem byly to 4 pary, ktore daly poczatek ludzkosci, na
przyklad Inkowie wierzyli, ze ich dynastie zalozylo 8 osob: 4 bracia i 4
siostry.
Liczne zwyczaje i mity maja swoj poczatek w doswiadczeniach Noego.
Jednym z nich jest wiosenne swieto, ktore poganie obchodzili na pamiatke
spoczecia Arki na ladzie stalym po 40 dniach potopu. Odtad, wiele
starozytnych ludow, czesto po 40-dniowym poscie, obchodzilo na przelomie
marca i kwietnia swieto celebrujace odrodzenie zycia na ziemi, a do jego
glownych symboli, oprocz statku, nalezalo jajko, symbolizujace Arke, a
takze zajac, ktory reprezentowal plodnosc zachowanych w niej zwierzat,
ktore szybko zapelnily swiat.
Czy nie jest znamienne to, ze 17-go Nisan nastapily trzy najwieksze
wydarzenia w dziejach ludzkosci? Arka osiadla 17 Nisan na gorze Ararat,
co dalo rodzinie Noego nadzieje na nowy poczatek po potopie. Izraelici
przeszli przez Morze Czerwone 17-go Nisan w nadziei, ze po niewoli
egipskiej odziedzicza Ziemie Obiecana. 17-go Nisan zmartwychwstal Jezus
Chrystus, oferujac calej ludzkosci zbawienie z grzechow. Na pamiatke
jednej z nich Zydzi do dzis obchodza na wiosne Pasche, a wielu
chrzescijan Wielkanoc na pamiatke zmartwychwstania Chrystusa.
Autor:
dr Alfred Palla
ps:
Ciekawe artykuly wejdz na ponizszy link, po czym na kazdy z moich artykulow i na dole strony kliknij na lubie , pozdrawiam !
dr Alfred Palla
http://www.magazyncel.pl/wyszukiwarka/cGFsbGE . Henry A. Layard, Nineveh and Babylon, s. 93; Humboldt, Mexican
Researches, t. I., s. 404; Wilkinson, Egyptian Antiquities, t. 1, s.
278; Landseer, Sabean Researches, s. 112; cyt. w: Alexander Hislop, The
Two Babylons, s. 104-105.
. Barbara G. Walker, The Women's Encyclopedia of Myths and Secrets, s.
v. "Matronalia", s. 624.
. Robert Graves, Mity hebrajskie, s. 118.
. Roy Willis, Slownik mitow, s.v. "Zajace i kroliki", s. 233.
. Roy Willis, Slownik mitow, s.v. "Zajace i kroliki", s. 233.
. Alexander Hislop, The Two Babylons, s. 108.
. Satapatha Brahmana, 11, 1:6, 1.
. Chandogya Upanishad 3:19; w: Sources orientales, I, La naissance du
monde, s. 354.
. Jean Chevalier, Alain Gheerbrant, The Penguin Dictionary of Symbols,
s.v. "Egg", s. 337.
. Jean Chevalier, Alain Gheerbrant, The Penguin Dictionary of Symbols,
s.v. "Egg", s. 338-339.
. Hymny Orfikow, Do Protogonosa, 6:1-4.
. Mircea Eliade, Patterns in Comparative Religion, s. 414-415.
. Athanasius Kircher, Adipus Agyptiacus, t. 3, s. 124; cyt. w: J. E.
Cirlot, A Dictionary of Symbols, s.v. "Egg", s. 94.
. Manfred Lurker, Leksykon bostw i demonow, s.v. "Persefona", s. 208.
. Manfred Lurker, Leksykon bostw i demonow, s.v. "Izyda", s. 128.
. George S. Faber, The Origin of Pagan Idolatry, t. 3, s. 24.
. Sprawdzic - Euzebiusz z Cezarei, Praeperatio Evangelica, 1:10.
. George S. Faber, The Origin of Pagan Idolatry, t. 1, s. 178.
. Tacyt, Germania, 9.
. Pauzaniasz, Phoc., s. 662; George S. Faber, The Origin of Pagan
Idolatry, t. 3, s. 28.
. George S. Faber, The Origin of Pagan Idolatry, t. 1, s. 191.
. Davies, Mythology of British Druids, s. 277.
. Pauzaniasz, Corinth, s. 98; Starbon, Geog, 8, 361; Apolloniusz,
Argon, 1:570
. Dictionary of Deities and Demons in the Bible, s.v. "Aphrodite", s. 66.
. Michael Grant, John Hazel. Kto jest kim w mitologii klasycznej, s.v.
"Leto", s. 181.
. Hyginus, Fabulae, 197.
. Anthony S. Mercatante, Who's Who in Egyptian Mythology, s.v. "Isis",
s. 73.
. Anthony S. Mercatante, Who's Who in Egyptian Mythology, s.v.
"Ogdoad", s. 111.
. Jean Chevalier, Alain Gheerbrant, The Penguin Dictionary of Symbols,
s.v. "Eight", s. 343.
. Wladyslaw Kopalinski, Slownik symboli, s.v. "Jajo", s 114-115.